Merkeziyetsizlik ve Dağıtıklık

Blokzincir teknolojisini keşfetmeye başladığımız günden bu yana merkeziyetsizlik kavramı da en az blokzincir kadar sık duyduğumuz bir kelime oldu.

Belki bu kelimeyi çok daha önce başka konu ve başlıklar altında kullanmıştık veya biliyorduk ama konu merkeziyetsizlik ve dağıtıklık kavramları olunca görüntüde ince ancak anlam ve temsilde derinlikli bazı farklar var. Bununla birlikte eğer “merkeziyetsizlik” kavramını blokzincir alanı ile olan ilişkisi özelinde değerlendiriyor isek, bu kelimenin temsil ettiği birden fazla katman olduğunu da unutmamak gerekir.

Merkezi yaklaşım nedir ? 

Merkeziyetsizliği ve dağıtık olmayı konuşmadan önce, merkezi bir sistemin genel bakış açısı hakkında konuşmak faydalı olabilir. Merkezi bir yaklaşım en basit  haliyle; bir kişi veya grubun ürün/hizmet/servis vb. üzerindeki işlevsellik konusunda tek karar verici/uygulayıcı olmasıdır. Belirlenmiş alan sınırları içinde tek bir otorite vardır. Merkezi yapıların faydaları olsa da, risklerini de beraberinde getirir.

Herhangi bir saldırı için hedef yüzey alanı olma ve sistem içindeki bilgileriniz sizin bilgileriniz dahi olsa, eğer önceden belirlenmiş merkezi alanın içinde ise otorite o bilgileri isterse silebilir, modifiye edebilir. Üstelik hiç bir hak iddia etmenize izin vermeden.

Merkeziyetsizlik yukarıda tanımladığımız gibi direkt olarak işlevsellik ile ilişkili gibi görünse de, aslında konunun çekirdeği “kontrol” ile ilgilidir. Bilinenin aksine uygulama ile ilgili değildir.

Merkeziyetsizlik nedir ? 

En basit haliyle merkezi olmayan veya bir merkezi olmayan mekanizmalar olarak nitelendirebiliriz. Ancak genel olarak bakıldığında burada bahsettiğimiz merkeziyetsizlik kontrolünde merkeziyetsizliğini içinde barındırır. Ancak merkeziyetsizlik ve blokzincir konuları beraber konuşulduğunda yaşanan ilk yanılsama “eğer blokzincir söz konusu ise orada merkeziyetsizlik vardır” kalıbıdır. Halbuki durum bundan biraz daha farklı.

Bir blokzincir ağının merkezi mi, merkeziyetsiz mi ya da dağıtık bir süreç ve karar yönetimi mi olduğu konusu neredeyse tamamen tasarıma bağlı olarak değerlendirilebilecek bir durumdur. Çünkü tasarımın bir sonucu/amacı olarak tamamen merkezi bir şekilde yönetilen, katılımın katı izinlere tabi olduğu ve karar alan bir bilgisayar ağı da yönetebiliyor olabilirsiniz, ya da katılımcıların doğru ortamı kendi sağladıktan sonra izin almadan katılabildiği bir ağın parçası da olabilirsiniz.

Eğer tasarım bu kadar belirleyici ise nereye bakmak gerekiyor ?

Merkeziyetsizliğin değerlendirmek için dört farklı katmana göz atabiliriz;

• Sosyal merkeziyetsizlik
  • İlgili blokzincir ağına katılan/katılabilen bilgisayarlar, kişiler, kurumlar vb.’nin çeşitliliğini temsil eder.
• Parasal merkeziyetsizlik
  • İlgili blokzincir ağının içerisinde ekonomik bir değer döngüsü var ise ve bu ekonomik sürecin içindeki değer ekonomisi ağın işleyişi için bir önem arz ediyorsa değer dağılımının dengesini temsil eder.
• Mimari merkeziyetsizlik
  • Tasarımın amacı doğrultusunda, merkezi veya merkeziyetsiz olma yolundaki karar en başından verilir/verilmelidir. İlgili blokzincir ağının DNA seviyesinde bu konuya nasıl bir bakış açısı olduğunu temsil eder.
• Protokol seviyesinde merkeziyetsizlik
  • İlgili blokzincir ağının karar alma mekanizması, kuralların nasıl belirlendiği, uygulandığı gibi, temel olarak ağın karar alma katmanındaki bakış açısını temsil eder.

Görünen o ki, bir blokzincir ağına “merkeziyetsiz” diyebilmek için oldukça fazla kanıta ihtiyacımız  var.

Dağıtıklık aynı zamanda merkeziyetsizlik midir ? 

Hayır. Çünkü dağıtık bir yaklaşım karardan çok süreç yönetimi ile ilgilidir. Yani karar alan veya süreç ile ilgili kararların çıkması için bir merkez varken bu merkezin süreç yönetimi dağıtık bir yaklaşımda olabilir.

Konusu geçen kavramları tek bir örnekte birleştirmek gerekirse;

TransferChain; verinin yönetimi konusunda dağıtık bir yapı ile çalışır. Kullanıcının depolamak veya göndermek istediği veriler, önce kullanıcı bilgisayarında şifrelenir, parçalara bölünür ve birden fazla servis sağlayıcıya dağıtılır. Veri parçalarının tek başına anlam ifade etmediği ve sadece veri sahibi tarafından yetkilendirilen kişi ve kişilerce birleştirilip anlamlandırılabilir bu süreç dağıtık süreç yönetimine iyi bir örnektir.

Blokzincir ağı açısından konuyu değerlendirmek gerekirse burada  hem merkezi olma hem de merkeziyetsizlikten bahsetmek mümkündür, çünkü TransferChain blokzinciri hem iki kavramı temsil eder hem de ikisi de değildir. “Geçişli Merkeziyetsizlik” olarak tanımladığımız bu süreç; en yalın haliyle merkeziyetsiz olarak tasarlanmış ancak  merkezi olarak başlatılmış bir blokzincir yaklaşımını temsil eder. Her ne kadar merkeziyetsizliğe inanıyor olsak da, henüz başlangıç dönemlerinde bunun en sağlıklı, sürdürülebilir ve ölçeklenebilir model olduğuna inanmıyoruz.

Bunun yerine ağı biz başlatıyoruz ve ağ içindeki karar mekanizmasında önemli bir rol oynuyoruz fakat asıl süreç burada başlıyor. Zaman içerisinde farklı rollerde ve farklı seviyelerde katılımcıların ağa katılması ile ağ içerisindeki ağırlığımızı homojen bir şekilde ağın kendisine dağıtarak, umuyoruz ki sürecin gidişatına bağlı olarak 4-6 sene içerisinde ağ içerisindeki tüm makinaların fikrinin/oyunun bir diğerininkini tamamladığı bir karar alma mekanizmasına kavuşacağız. Ve asıl hedefimiz olan merkeziyetsizliğe, merkezi olarak başlattığımız ve sağlam bir temel üzerine kurulmuş bakış açısı ile ulaşacağız.

Teşekkürler,
Tuna Özen
TransferChain